ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 2، اردیبهشت 99 ، شماره پی در پی 48

میان فزود (معترضه) مجالی برای وصف در شاهنامه فردوسی

صفحه (103 - 118)
خدیجه خسروی، جلال خالقی مطلق (نویسنده مسئول)، علی ایمانی
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : زمستان 97

چکیده

رسالت این پژوهش بررسی مفاهیم وصفی در «میان فزود» (معترضه) های شاهنامه فردوسی و تعیین تأثیر و میزان کاربرد عناصر بلاغی (تشبیه، استعاره، اغراق و...) در آن است.

امّا «میان فزود» را میتوان با تساهل و تسامح همان «جمله معترضه» دانست با این تفاوت که «میان فزود» جامعیت و شمول بیشتری دارد. در این مقاله تلاش بر آن بوده است که گزیده ای از «میان فزود »های با مفهوم وصف که از تنوع ساختاری برخوردارند، مورد بررسی قرار گیرد.

این «میان فزود»ها بیشتر به وصف امور محسوس و ملموس؛ همچون: طلوع و غروب خورشید، صحنه های نبرد، اشخاص و اشیاء، اماکن و غیر آن پرداخته است که رنگ و لحن حماسی در آنها کاملاً مشهود است. نمونه های ارائه شده در مقاله حاضر بیشتر به خاطر محتوای آنها بر مضامین و مفاهیم گوناگون وصفی بوده است و اما از جهت ساختار، قالب پربسامد، آن دسته از «میان فزود»هاست که در یک مصراع گنجانیده شده است.

از دیدگاه بلاغی، فردوسی کمترین استفاده را از استعاره و بیشترین بهره را از اغراق و مبالغه برده است.

میان فزودهای وصفی شاهنامه، مجالی بوده است برای شاعر که هنر شاعری خود را به نمایش بگذارد که این خود دلیلی بر تخیل وسیع او است.

کلمات کلیدی
وصف , میان فزود , شاهنامه , استعاره , اغراق , حماسه

• الرّائد، جبران، مسعود، 1389، رضا انزابی‌نژاد، اول، سوم، مشهد: آستان قدس رضوی (به نشر)
• ارج خرد، خالقی مطلق، جلال، 1396، ترجمه اصلانی و پورتقی، چاپ اول، تهران: مروارید
• استعاره، صفوی، کورش، 1396، چ1، تهران: علمی
• بررسی وصفهای شاهنامه و ارتباط آن با حماسه، محمدپور، س، 1394، پایان‌نامه‌کارشناسی ارشد، دانشگاه ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی
• تصویرآفرینی در شاهنامه فردوسی، رستگار، منصور، 1353، ج1، شیراز: دانشگاه پهلوی
• توصیفهای روان‌کاوانه در شاهنامه، خالقی مطلق، جلال، (بی‌تا)، تهران: مرکز خدمات روانشناسی سیاوشان
• «حشو»، مسعود آرانی، عبدالله، 1393، در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج21، صص 38-39
• حماسه، خالقی مطلق، جلال، 1386، اول، تهران: دایرهالمعارف بزرگ اسلامی
• حماسه سرائی در ایران، صفا، ذبیح‌الله، 1363، چ4، تهران: امیرکبیر
• دبستان پارسی، اصفهانی، میرزا حبیب، 1392، مریم طایفه قشقایی، اصفهان: دژنپشت
• درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، حمیدیان، سعید، 1372، اول، تهران: ناهید
• دیوان اشعار، قبادیانی، ناصرخسرو، 1387، مجتبی مینوی، چ4، تهران: معین
• شاهنامه، طوسی، منصوربن حسن (فردوسی)، 1394، جلال خالقی مطلق، ج 1-2-3-4، چ1 تهران: سخن
• شاهنامه و فرهنگ ایران، خالقی مطلق، جلال، 1396، ترجمه اصلانی و پورتقی، تهران: سخن
• شرف نامه، نظامی، الیاس‌بن یوسف، 1393، وحید دستگردی (به کوشش سعید حمیدیان)،تهران: قطره
• صورخیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا،1350، چ1، تهران: آگاه
• فردوسی، ریاحی، محمدامین،1380، چ3، تهران: طرح نو
• فرهنگ اصطلاحات ادبی، داد، سیما، 1392، تهران، مروارید
• نگارش و ویرایش، سمیعی، احمد، 1395، تهران: انتشارات سمت
• وصف در شاهنامه فردوسی، واعظی، م،1370، پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد، دانشکده‌ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد
• وصف و صورت‌های خیال در شاهنامه فردوسی، مؤمنی، ش، 1350، رساله‌ی دکتری، دانشکده‌ ادبیات، دانشگاه تهران
• یادداشت‌های شاهنامه، خالقی مطلق، جلال، 1391، (ج9 و 10 و 11) تهران: دایرهالمعارف بزرگ اسلامی